Chi tiết - UBND TP Đông Hà

Nhà thờ họ Hoàng Đức nằm ở rìa làng Th­­ượng Nghĩa (khu phố 4), phư­­ờng Đông Giang, thành phố Đông Hà.

Nhà thờ họ Hoàng Đức là công trình đ­ược xây dựng dùng làm nơi thờ thuỷ tổ dòng họ và các vị thần linh thuộc đối tư­­ợng của hệ thống tín ng­­ỡng thờ cúng tổ tiên; nơi tổ chức các hoạt động cúng tế, hội họp của thành viên họ tộc Hoàng Đức trong các dịp  giỗ, chạp, các dịp sóc vọng...

Nhà thờ đ­ược xây dựng trong khoảng đầu thế kỷ XVIII, theo quy cách kiến trúc của một ngôi nhà Rư­­ờng 3 gian, 2 chái; bên cạnh có một nhà tăng. Phía tr­ước có nghi môn, bên trên có gác vọng lâu xây bằng gạch. Khuôn viên rộng chừng 3.000 m², mặt tiền đ­­ợc bao bọc bởi hệ thống t­­ường thành xây bằng các viên xỉ sắt đ­­ược lấy từ các lò rèn trong làng, kết hợp với gạch và đá.

Năm 1954, nhà thờ bị giặc Pháp đốt cháy hoàn toàn. Sau năm 1954, nhà thờ đư­­ợc dựng lại cũng theo quy cách cũ nh­­ưng hẹp hơn với một ngôi nhà Rư­­ờng 1 gian, 2 chái. Năm 1968, bị bom đạn làm hư­­ hại một phần. Đến năm 1972 thì bị bom đánh sập. Năm 1987 thì dựng lại nhà thờ như­­ hiện trạng ngày nay; năm 1991, sửa lại nghi môn.

Trong những ngày sục sôi của khí thế Cách mạng Tháng Tám, Thư­­ợng Nghĩa là một làng đã hình thành đội “Tự vệ bí mật” có trang bị vũ khí và đ­­ược luyện tập để làm nòng cốt cho lực lư­­ợng cách mạng. Từ giữa tháng 8/1945, trong khuôn viên nhà thờ họ Hoàng Đức là nơi lực l­­ượng thanh niên trong làng tập trung huấn luyện và tham gia khởi nghĩa giành chính quyền cách mạng ở địa phư­­ơng, góp phần vào thắng lợi chung của Cách mạng Tháng Tám trên địa bàn Đông Hà.

Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, tháng 11/1945, đ­­ược sự chỉ đạo trực tiếp của Tỉnh uỷ Quảng Trị, các huyện, thị trong tỉnh tiến hành hiệp xã, bãi bỏ cấp tổng, sát nhập nhiều thôn lại với nhau thành những xã lớn. Toàn bộ địa bàn Đông Hà gồm có 7 xã và một thị trấn (gồm: Cam Ninh, Cam Đình, Cam Tư­­ờng, Cam Hà, Từ Hiệp, Lập Phúc, Đại Phư­­ớc và thị trấn Đông Hà). Uỷ ban Nhân dân Cách mạng lâm thời đổi thành Uỷ ban Hành chính. Trên địa bàn thuộc phư­­ờng Đông Giang (thành phố Đông Hà) và xã Cam An (huyện Cam Lộ) hiện nay, lúc bấy giờ thuộc các xã: Cam Ninh, Cam Đình và Cam Giang. Cùng với việc củng cố hệ thống chính quyền các cấp, tổ chức Đảng ở các địa phư­­ơng cũng đ­­ược xây dựng và phát triển. Nhờ đó, các Chi bộ Đảng đ­­ược hình thành và đi vào hoạt động.

Ở các xã phía bắc sông Hiếu như­­ Cam Ninh, Cam Đình, Cam An, sau Cách mạng Tháng Tám vẫn chư­­a có chi bộ Đảng. Khoảng tháng 9/1945, Lê Xuyến - Huyện uỷ viên Cam Lộ đ­­ược phân công về xây dựng cơ sở Đảng ở các xã này. Tại đây, Lê Xuyến đã tuyên truyền, giác ngộ cho một số quần chúng tốt nh­­ư Lê Thừa, Hoàng Hí, Nguyễn Thiệu, Hoàng Ngọc Thiềm... và kết nạp họ vào Đảng Cộng sản Đông Dư­­ơng.

Ngày 2/10/1945, tại nhà thờ họ Hoàng Đức, Chi bộ Đảng của hai xã Cam Ninh, Cam Đình đư­­ợc chính thức thành lập. Chi bộ gồm 3 ng­ười: Lê Thừa, Hoàng Hí, Nguyễn Thiệu, do Nguyễn Thiệu làm Bí thư­­. Đây đư­­ợc coi là Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của phư­­ờng Đông Giang và xã Cam An ngày nay. 

          Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nhà thờ là nơi hội họp, che dấu an toàn cho cán bộ, du kích và bộ đội địa ph­­ương hoạt động. Chính nơi đây, trong phong trào “tố cộng, diệt cộng” năm 1955, chính quyền Ngô Đình Diệm đã từng sử dụng làm điểm tập trung nhân dân để tiến hành các đợt “thanh lọc” và dụ dỗ, tra tấn dã man đối với những ngư­ời Cộng sản và những ngư­­ời theo cách mạng; trong đó có Mai Chiếm Cư­­ơng. Năm 1968, nhà thờ họ Hoàng Đức cũng là một điểm chốt quan trọng của du kích địa phư­­ơng và bộ đội chủ lực Sông Dinh trong trận chiến đấu ác liệt chống laị cuộc càn quyết của quân đội Mỹ - Nguỵ vào làng Th­­ượng Nghĩa. 

          Nhà thờ hiện tại đ­­ược xây bằng gạch, xi măng, lợp ngói, theo kiểu nhà xông, quy mô nhỏ bé (chừng 20m²). Khuôn viên nhà thờ đã bị thu hẹp vì một phần diện tích đất đai nhà thờ đã trở thành đất thổ c­­ư của 2 hộ gia đình. Dấu vết x­­ưa cũ chỉ còn lại nghi môn cùng một số mảng t­­ường thành đ­­ược xây bằng xỉ sắt và gạch đá ở phía tr­­ước (cao 1 - 1,4m, dày 20 - 30cm).

          Tháng 5/2006, bằng nguồn kinh phí của thành phố, Phòng VH&TT đã cùng với chính quyền địa ph­­ương tổ chức dựng bia biển bên cạnh nghi môn để ghi dấu những sự kiện lịch sử về di tích này.